Κλυταιμήστρας δικαίωση (;): από την Ηλέκτρα του Σοφοκλή στο ανεπίδοτο Γράμμα του Ιάκωβου Καμπανέλλη
Περίληψη
Στην παρούσα εργασία επιχειρείται παράλληλη ανάγνωση του μονολόγου του Ιάκωβου Καμπανέλλη Γράμμα στον Ορέστη με την Ηλέκτρα του Σοφοκλή με στόχο να καταδειχθεί σε ποιο βαθμό έχει επηρεαστεί ο νεότερος δημιουργός από αυτή τη σοφόκλεια τραγωδία. Χωρίς αμφισβήτηση το διακειμενικό υπόστρωμα του Γράμματος είναι ευρύτερο, αλλά η Ηλέκτρα του Σοφοκλή αποτελεί έναν από τους δραματικούς προγόνους του και μπορεί με τρόπο πειστικό να συμπεριληφθεί στις κύριες διακειμενικές πηγές του. Στην εργασία ανιχνεύονται και αναλύονται στοιχεία της σοφόκλειας τραγωδίας (θεματικά, μυθολογικά, ηθολογικά, δραματουργικά κ.ά.), τα οποία απαντούν ανεστραμμένα, παραλλαγμένα και σπανιότερα αυτούσια στον μονόλογο του Καμπανέλη, που επιχειρεί ένα διαφορετικό ταξίδι στον κόσμο των αρχετυπικών μορφών του μύθου με τελικό στόχο τη δικαίωση της Κλυταιμήστρας.
ABSTRACT
The object of the present paper is a parallel study between Iakovos Kambanellis monologue Letter to Orestes and Sophocles Electra and aims at showing the degree of influence that the sophoclean tragedy has exerted upon the modern Greek playwright. Undoubtedly, the Letters intertextual base is wider, but Sophocles’ Electra constitutes one of its main dramatic an-cestors and can, in a convincing way, be included in its principal intertextual sources. In this study, elements of the sophoclean tragedy (mythological, dramatic, thematic, et. c.) are isolated and analyzed as they appear reversed, changed and adjusted, and, in a lesser degree, in their original form in Kambanellis monologue. It is observed that the modern playwright attempts a different voyage in the myths archetypal world and his ultimate goal is Clytaemestras justification.
Λέξεις κλειδιά
Πλήρες Κείμενο:
PDFΑναφορές
ALEXANDERSON, B. (1966), «On Sophocles Electra», C&M 27, 79-98.
ΑΡΒΑΝΙΤΗ, Κ. (2000), «Ο τραγικός μύθος σε σύγχρονη διασκευή. Δυο δραματουργικές εκδοχές», στο Δ. ΤΣΑΤΣΟΥΛΗΣ (επιμ.), Το ελληνικό θεατρικό έργο κατά τη δεκαετία του 1990, Αθήνα, 194-202.
ΑΡΒΑΝΙΤΗ, Κ. (2011), «Οι παραστάσεις αρχαίων τραγωδιών στην ελληνική μεταπολεμική σκηνή: απόπειρα συνολικής θεώρησης», Λογεῖον 1, 270-306.
BAKHTIN, M.M. (1981), «Forms of Time and the Chronotope in the Novel: Notes toward a Historical Poetics», στο M. HOLQUIST (ed.), The Dialogic Imagination: Four Essays, Austin, 84-258.
ΒΑΛΑΚΑΣ, Κ. (1997), «Περιγραφή του δραματικού χώρου: ο εισαγωγικός λόγος του παιδαγωγού στην Ηλέκτρα του Σοφοκλή», στο Ι.-Θ. Α. ΠΑΠΑΔΗΜΗΤΡΙΟΥ (επιμ.), Πρακτικά. Πρώτο Πανελλήνιο και Διεθνές Συνέδριο Αρχαίας Ελληνικής Φιλολογίας (23-26.5.1994), Αθήνα, 285-309.
ΒΑΛΑΚΑΣ, Κ. (2010), «Η παθολογία της Ηλέκτρας του Σοφοκλή», Αρχαιολογία & Τέχνες 118, 41-45.
BRUNEL, P. (1992), Ο μύθος της Ηλέκτρας, μτφρ. ΚΛ. ΜΙΤΣΟΤΑΚΗ, Αθήνα, 1992 [BRUNEL, P. Le Mythe dÉlectre, Paris 1971].
ΓΕΩΡΓΟΥΣΟΠΟΥΛΟΣ, Κ. (1993), «Μετά την τραγωδία», εφημ. Τα Νέα (5 Απριλίου 1993), Αθήνα = ΚΑΜΠΑΝΕΛΛΗΣ (1994), 229-230.
ΓΙΟΣΗ, Ι.Μ. (1996), Μύθος και λόγος στον Σοφοκλή, Αθήνα.
ΓΚΑΣΤΗ, Ε. (2007-2008), «Αισχύλου Αγαμέμνων 503-538: η ποιητική του χώρου», Δωδώνη 36, 189-193.
ΓΡΑΜΜΑΤΑΣ, Θ. (1994), «Μύθος και διακειμενικότητα στη δραματουργία του Ιάκωβου Καμπανέλλη», στο Ι. ΚΑΜΠΑΝΕΛΛΗΣ (1994), 203-226.
ΓΡΑΜΜΑΤΑΣ, Θ. (2005), «Η Σοφοκλέους οδός στο νεοελληνικό θέατρο», στο Πρακτικά του Η´ Συμποσίου Αρχαίου Δράματος, Λευκωσία, 1-25.
DENNISTON, D. (1979), Euripides: Electra. Edited with Introduction and Commentary, 1st ed. 1939, Oxford.
ΔΙΑΜΑΝΤΑΚΟΥ, Κ. (2010), «Τραγικοί ήρωες μόνοι επί σκηνής, στην αρχαία και σύγχρονη ελληνική δραματουργία: Η αυτονόμηση της μονολογικότητας», Παράβασις 10, 55-84.
FINGLASS, P.J. (2007), Sophocles: Electra. Edited with Introduction and Commentary, Cambridge.
GARDINER, C.P. (1987), The Sophoclean Chorus: A Study of Character and Function, Iowa City.
GARVIE, A.F. (1986), Aeschylus: Choephori, Oxford.
JEBB, R.C. (1894), Sophocles: The Plays and Fragments. The Electra, Cambridge.
KAMERBEEK, J.C. (1974), The Plays of Sophocles. Part V: The Electra, Leiden.
ΚΑΜΠΑΝΕΛΛΗΣ, Ι. (1993), Ο Δείπνος. Πρόγραμμα της ενιαίας παράστασης στην Νέα Σκηνή του Εθνικού θεάτρου, 27/02/1993-28/03/1993, Αθήνα.
ΚΑΜΠΑΝΕΛΛΗΣ, I. (1994), Θέατρο, τόμ. ΣΤ´, Αθήνα.
ΚΑΡΑΤΑΣΟΥ, ΚΑΤΕΡΙΝΑ (2014), Λανθάνων διάλογος. Ο δραματικός μονόλογος στη νεοελληνική ποίηση (19ος-20ός αι.), Αθήνα.
KELLS, J.H. (1973), Sophocles: Electra, Cambridge.
KIRKWOOD, G.M. (1958), A Study of Sophoclean Drama, Ithaca - New York.
ΛΙΑΠΗΣ, Β. (2008), «Η λογοτεχνική πρόσληψη της αρχαίας ελληνικής τραγωδίας στον εικοστό (και τον εικοστό πρώτο) αιώνα», στο Α. ΜΑΡΚΑΝΤΩΝΑΤΟΣ - Χ. ΤΣΑΓΓΑΛΗΣ (επιμ.), Αρχαία ελληνική τραγωδία. Θεωρία και πράξη, Αθήνα, 265-447.
LIAPIS, V. (2014), «Iakovos Kambanellis The Supper: Heterotopia, Intertextuality, and Metatheater in a Modern Tragic Trilogy», Γράμμα / Gramma 22, 123-141.
LINFORTH, I. (1963), Electras Day in the Tragedy of Sophocles, Berkeley.
LLOYD-JONES, H. - WILSON, N.G. (1990), Sophoclis fabulae, Oxford Classical Texts, Oxford.
MARCH, J. (2001), Sophocles: Electra. Edited with Introduction, Translation and Commentary, Warminster.
ΜΑΥΡΟΜΟΥΣΤΑΚΟΣ, Π., κ.ά. (1997α), «Παραστασιογραφία», στο Κ. ΤΟΠΟΥΖΗΣ, Αισχύλος: Χοηφόροι, μετάφραση-εισαγωγή-σχόλια Κ. ΤΟΠΟΥΖΗΣ, Αθήνα, 121-142.
ΜΑΥΡΟΜΟΥΣΤΑΚΟΣ, Π., κ.ά. (1997β), «Παραστασιογραφία», στο Κ. ΤΟΠΟΥΖΗΣ, Ευριπίδης: Ηλέκτρα, μετάφραση-εισαγωγή-σχόλια Κ. ΤΟΠΟΥΖΗΣ, Αθήνα, 161-178.
ΜΑΥΡΟΜΟΥΣΤΑΚΟΣ, Π., κ.ά. (1997γ), «Παραστασιογραφία», στο Κ. ΤΟΠΟΥΖΗΣ, Σοφοκλής: Ηλέκτρα, μετάφραση-εισαγωγή-σχόλια Κ. ΤΟΠΟΥΖΗΣ, Αθήνα, 163-185.
ΜΙΧΕΛΑΚΗΣ, Π. (2007), «Η Ορέστεια του Αισχύλου στη νεοελληνική σκηνή», στο Δ. ΚΑΓΓΕΛΑΡΗ (επιμ.), Πρόγραμμα της παράστασης Schauspiel- frankfurt: Ορέστεια Αισχύλου, Φεστιβάλ Επιδαύρου 2007, Αθήνα, 39-49.
PANOUSSIS, I. (2002), Crainte et violence dans le théâtre de Sophocle, Villeneuve dAscq.
ΠΑΠΑΖΟΓΛΟΥ, Ε. (2014), Το πρόσωπο του πένθους. Η Ηλέκτρα του Σοφοκλή ανάμεσα στο κείμενο και την παράσταση, Αθήνα.
ΠΑΠΑΝΔΡΕΟΥ, Ν. (1993), «Ο μύθος των Ατρειδών στο νεότερο θέατρο», στο Ι. ΚΑΜΠΑΝΕΛΛΗΣ (1993), 18-23 = ΚΑΜΠΑΝΕΛΛΗΣ (1994), 11-18.
ΠΕΦΑΝΗΣ, Γ. (2000), Ιάκωβος Καμπανέλλης. Ανιχνεύσεις και προσεγγίσεις στο θεατρικό του έργο, Αθήνα.
ΠΟΥΧΝΕΡ, Β. (2010), Τοπία Ψυχής και Μύθοι Πολιτείας. Το θεατρικό σύμπαν του Ιάκωβου Καμπανέλλη, Αθήνα.
ROMILLY, J. DE (1995), Le temps dans la tragédie grecque, 2nde éd., Paris.
ΣΑΚΕΛΛΑΡΟΠΟΥΛΟΥ, Φ. (2008), «Γράμμα στον Ορέστη και Ο Δείπνος του Ι. Καμπανέλλη: Στοιχεία πρόσληψης και διακείμενα», στο Γ. ΓΚΟΤΣΗΣ κ.ά., Από το αττικό δράμα στο σύγχρονο θέατρο. Μελέτες για την πρόσληψη και την διακειμενικότητα, Αθήνα, 121-176.
ΣΑΜΑΡΑ, Ζ. (2004), «Τέχνη και ανατροπή στο θέατρο του Ιάκωβου Καμπανέλλη», στο Κ. ΓΕΩΡΓΑΚΑΚΗ (επιμ.), Πρακτικά Β´ Πανελλήνιου Θεατρολογικού Συνεδρίου. Σχέσεις του νεοελληνικού θεάτρου με το ευρωπαϊκό, Αθήνα, 23-32.
SEGAL, CH. (1966), «The Electra of Sophocles», TAPhA 97, 473-545.
SEGAL, CH. (1981), Tragedy and Civilization: An Interpretation of Sophocles, Cam-bridge Mass.
SEGAL, CH. (1995), «Time and Knowledge in the Tragedy of Oedipus», ΣΤΟΥ ΙΔΙΟΥ, Sophocles Tragic World. Divinity, Nature, Society, Cambridge Mass. - London, 138-160.
SHEPPARD, J.T. (1918), «The Tragedy of Electra, According to Sophocles», CQ 12, 80-88.
SHEPPARD, J.T. (1927), «Electra: A Defense of Sophocles», CR 41, 2-9 και 163-165.
STEVENS, P.T. (1978), «Sophocles: Electra, Doom or Triumph?», G&R 25, 111-120.
TAPLIN, O. (1985), Greek Tragedy in Action, Reprinted with revisions (1st ed. 1978), London.
TRÉDÉ, M. (1993), «Kairos dans le théâtre de Sophocle et son rôle dans laction dans lÉlectre et le Philoctète», στο A. MACHIN - L. PERNEE (éd.), Sophocle. Le texte, les personnages, Aix-en-Provence 1993, 201-217.
WHITLOCK-BLUNDELL, M. (1989), Helping Friends and Harming Enemies. A Study in Sophocles and Greek Ethics, Cambridge.
WHITMAN, C.H. (1951), Sophocles. A Study in Heroic Humanism, Cambridge Mass.
WILES, D. (2009), Το αρχαίο ελληνικό δράμα ως παράσταση. Μια εισαγωγή, μτφρ. Ε. ΟΙΚΟΝOΜΟΥ, Αθήνα. [WILES, D. (2000), Greek Theatre Performance: An Introduction, Cambridge.]
WINNINGTON-INGRAM, R.P. (2016), Σοφοκλής: Ερμηνευτική προσέγγιση, μτφρ. Ν.Κ. ΠΕΤΡΟΠΟΥΛΟΣ - Χ.Π. ΦΑΡΑΚΛΑΣ, 2η έκδ. πλήρως αναθεωρημένη, Αθήνα. [WINNINGTON-INGRAM, R.P. (1980), Sophocles: An Interpretation, Cambridge.]
WRIGHT, M. (2005), «The Joy of Sophocles Electra», G&R 52, 172-194.
ΧΑΣΑΠΗ-ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΟΥ, ΕΥ. (2002), Η ελληνική μυθολογία στο νεοελληνικό δράμα. Από την εποχή του Κρητικού Θεάτρου έως το τέλος του 20ού αιώνα, τόμ. Β´, Θεσσαλονίκη.
ΧΟΥΡΜΟΥΖΙΑΔΗΣ, Ν.Χ. (1993), «Ο χώρος ως κιβωτός χρόνου», Θεατρικά Τετράδια 25, 7-18 = ΤΟΥ ΙΔΙΟΥ (2003α), Θεατρικές διαδρομές, Αθήνα, 195-216.
ΧΟΥΡΜΟΥΖΙΑΔΗΣ, Ν.Χ. (2003β), Όροι και μετασχηματισμοί στην αρχαία ελληνική τραγωδία, 3η αναθεωρημένη έκδοση (1η έκδοση, 1984), Αθήνα.
ΧΟΥΡΜΟΥΖΙΑΔΗΣ, Ν.Χ. (2009) Ευριπίδου Ηλέκτρα, εισαγωγή-μετάφραση-σημειώσεις Ν.Χ. ΧΟΥΡΜΟΥΖΙΑΔΗΣ, Αθήνα.
Εισερχόμενη Αναφορά
- Δεν υπάρχουν προς το παρόν εισερχόμενες αναφορές.
© e-PUB ΒΚΠ ΕΚΠΑ - Περιοδικό Παρουσία
