Η Κριτική Παιδαγωγική και το πρόβλημα του υποκειμένου: Επιστρέφοντας στον Αντόρνο

Περίληψη

Στο παρόν άρθρο γίνεται μια προσπάθεια ανάδειξης του γεγονότος ότι η Κριτική Παιδαγωγική δεν έχει ασχοληθεί, στον βαθμό που θα όφειλε, με την έννοια της υποκειμενικότητας, καθώς και με τους όρους συγκρότησης του υποκειμένου. Παράλληλα, προκρίνεται η θέση ότι η Κριτική Παιδαγωγική οφείλει να επιστρέψει και να αντλήσει κριτικά στοιχεία από τις θεωρητικές απαρχές της, δηλαδή την Κριτική Θεωρία της Σχολής της Φραγκφούρτης. Αξιοποιώντας τα θεμελιώδη, για την κριτική παιδαγωγική θεωρία, έργα του Αντόρνο «Θεωρία της Ημιμόρφωσης» και, κυρίως, «Η εκπαίδευση μετά το Άουσβιτς», επιχειρείται η ανάδειξη των κομβικών ζητημάτων που θέτει ο Αντόρνο, τα οποία συνοψίζονται τόσο στο αίτημα που θέτει για μη επιστροφή της ανθρωπότητας στη βαρβαρότητα, όπως αυτή εκδηλώθηκε στο Άουσβιτς, καθώς και στην εξέταση του «αστερισμού» της έννοιας της βαρβαρότητας, δηλαδή των επιμέρους εννοιών της ψυχρότητας, της συλλογικοποίησης και της πραγμοποιημένης συνείδησης. Οι έννοιες αυτές αποτελούν, για τον Αντόρνο, τα κοινά στοιχεία που μοιράζονται οι χειραγωγικοί χαρακτήρες, εκείνοι δηλαδή οι τύποι χαρακτήρα που πρωταγωνίστησαν στη βαρβαρότητα του Άουσβιτς. Τέλος, αναδεικνύεται η σημασία ένταξης της έννοιας του υποκειμένου στις επεξεργασίες της Κριτικής Παιδαγωγικής, καθώς και η ανάγκη επαναπροσανατολισμού της Κριτικής Παιδαγωγικής προς τον μαρξισμό και τη σοσιαλιστική κοινωνική χειραφέτηση.